Οι ήρωες του '40 με τον φακό του Σπύρου Μελετζή

σπυρος μελετζησ 1940 1944 from Elef Kent

Ο Σπύρος Μελετζής είναι ο ελληνολάτρης φωτογράφος.Απ΄τα νεανικά του χρόνια καταχωρεί στο έργο του την ομορφιά του τόπου και τη λεβεντιά του λαού με ξεχωριστή αγάπη και ποιητική ευαισθησία. Ακούραστος πεζοπόρος και αθεράπευτα ρομαντικός , περπάτησε τη χώρα πέρα ως πέρα και φωτογράφισε με μεράκι όλη την ελληνική ύπαιθρο, κάθε σημαδιακή της γωνιά απ΄την ιστορία και τη μυθολογία . Ξεχωριστό κομμάτι της δουλειάς του αποτελεί ο πόλεμος του '40 και η Αντίσταση του λαού στα 1940-1944.
Στο φυλλάδιο της 'Εκθεσης "ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ 1942-1944" , που πραγματοποιήθηκε πέρσι στο Μέγαρο Εϋνάρδου (Μορφωτικό Ι. Εθνικής Τραπέζης), διαβάζουμε:
"Οι πρώτες φωτογραφίες χρονολογούνται τουν Αύγουστο του 1942, κατά τη διάρκεια της πεζοπορίας του στον Όλυμπο, και οι δεύτερες του Σεπτέμβριο του 1943 στην Πελοπόννησο . Το Φεβρουάριο του 1944 , ως επίσημος, πλέον , φωτογράφος του ΕΑΜ, οργάνωσε το τρίτο και τελευταίο ταξίδι του στα βουνά της Ευρυτανίας και της Θεσσαλίας , με στόχο να εκπληρώσει , όπως ο ίδιος έλεγε, "το μεγάλο χρέος του, να απαθανατίσει τον αγώνα του ελληνικού λαού που αγωνιζόταν για το ξεσκλάβωμα της Ελλάδος." Η πίστη του Μελετζή σε αυτόν τον αγώνα τον οδήγησε να αποτυπώσει "το ηρωικό μεγαλείο που κυριαρχούσε και λαμποκοπούσε στα μάτια των ανταρτών". Φωτογράφισε τους αντάρτες , με το φακό στραμμένο προς τα πάνω, προσδίδοντας ανάταση στις φιγούρες τους και καθιστώντας τες οπτικά σύμβολα αγώνων και δράσης , μια αισθητική προσέγγιση η οποία συνδύαζε την πίστη του στον αγώνα με τις αντιλήψεις του για την τέχνη. Το ύφος αυτό παραπέμπει στο έργο του Ρώσου φωτογράφου Αλεξάντρ Ροντσένκο, ο οποίος αποτύπωσε τη φυσική δύναμη υπηρετώντας την κοινωνική ανασυγκρότηση , μετά την επανάσταση του 1917, και υιοθέτησε στις φωτογραφίες του το τράβηγμα "από κάτω προς τα πάνω"που είχε καθιερωθεί ως προοπτική Ροντσένκο, πράγμα που δε γνώρισε ο Μελετζής εκείνη την εποχή. Πράγματι η ηρωική μορφή - ο τύπος του ήρωα πολεμιστή, ως έμβλημα μεγαλείου και δύναμης - αποδόθηκε ιδανικά από τον Μελετζή, ο οποίος σε αρκετές λήψεις εμπλούτισε αυτήν την ιδέα με στοιχεία ρητορικής έξαρσης."

"Καλωσήρθες, Καρακάξα"

Ας αναρωτηθούμε τι επιδιώκουμε εμείς οι ενήλικοι όταν αποφασίζουμε να μιλήσουμε για τις προκαταλήψεις και τον καθημερινό ρατσισμό στα παιδιά μας. Θέλουμε να καταλάβουν την πολυπλοκότητα του κόσσου γύρω τους; Θέλουμε να τα προετοιμάσουμε ώστε να μην είναι ευάλωτα σε τέτοιου είδους απόψεις και συμπεριφορές; Θέλουμε να τα ευαισθητοποιήσουμε ώστε να μην παρασύρονται και να μην συμμετέχουν στην διάδοσή τους;
Μπορεί τελικά ένα λογοτεχνικό κείμενο να λειτουργήσει ως εγχειρίδιο κοινωνικής αγωγής και να ευαισθητοποιήσει τους αναγνώστες; Ναι, συμβαίνει συχνά στη λογοτεχνία για παιδιά και νέους όπως έγινε πριν από χρόνια όταν ο Ευγένιος Τριβιζάς έγραψε την "Τελευταία Μαύρη Γάτα" , ένα σύνθετο αλληγορικό μυθιστόρημα για μεγάλα παιδιά με θέμα την κατασκευή των προκαταλήψεων , την πορεία που ξεκινά από την πειθώ για το κακό που φέρνουν οι διαφορετικοί και την εφαρμογή μιας λύσης για να απελευθερωθεί η κοινωνία (του μυθιστορήματος). Ο Τριβιζάς σαν να προέβλεπε προς τα πού πήγαιναν τα πράγματα και έβαλε το θέμα για συζήτηση ανάμεσα στα παιδιά.
Ο Κώστας Μάγος κάνει το ίδιο , κατεβαίνοντας ηλικιακή κατηγορία, απευθυνόμενος σε παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. Η κυνηγημένη αυτή τη φορά είναι μια καρακάξα που χτίζει τη φωλιά της στο δάσος . Πράγματι, όταν βρίσκει το κατάλληλο δέντρο και ετοιμάζει τη φωλιά , πετάει για να γνωρίσει τους νέους της γείτονες. Κανένας, όμως , δεν είναι πρόθυμος να την καλωσορίσει και όλοι την αποφεύγουν. Τι συμβαίνει ; Αποκαλύπτεται ότι την κατατρέχει η κακή φήμη του γένους της ! Κακεντρεχείς ψίθυροι κυκλοφορούν ότι είναι κλέφτρα , γεγονός που δένει με την απώλεια του κολιέ της σεβάσμιας κουκουβάγιας....
Όταν σε μια κοινωνία, στο δάσος εν προκειμένω, έρχεται ένας ξένος, όλα αλλάζουν . Η υγιής περιέργεια για το καινούργιο μετατρέπεται σε κουτσομπολιό, επιθετικότητα και τέλος απόρριψη. Ο συγγραφέας κεντάει τις μικρές λεπτομέρειες στο χειρισμό του λόγου, για να οργανώσει το πλαίσιο που οδηγεί στην κορύφωση του δράματος της ξένης: "Όλοι ξέρουν ότι οι καρακάξες είναι εκτός από φλύαρες και κλέφτρες!". "Σίγουρα είναι κλέφτρα. Μου το είπε μια ξαδέρφη μουαπό το διπλανό δάσος..." "Στη μεγάλη βελανιδιά έκανε φωλιά μια κλέφτρα καρακάξα..." "Είσαι βέβαιος ότι είναι κλέφτρα;" "Όπως σε βλέπω και με βλέπεις"¨.
Ο Κώστας Μάγος 'εγραψε μια ιστορία βασισμένη στη λαϊκή παράδοση, στους μύθους για την κλέφτρα καρακάξα, το πουλί των κακών οιωνών, για να την ανατρέψει στο τέλος , οδηγώντας τους αναγνώστες να καταλάβουν με ποιον τρόπο δημιουργούνται τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και οι συνέπειες που έχουν στη ζωή όλων , δηλαδή , αδικία, στενομυαλιά και φόβο .
Ο αλληγορικός λόγος της λαϊκής παράδοσης έχει μια γοητεία και οι μύθοι στους οποίους συμμετέχουν ζώα με ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά βοηθούν ώστε να μεταφερθεί εμμέσως το ηθικό τους δίδαγμα.
Ωστόσ, από μιαν άλλη σκοπιά, η λαϊκή παράδοση μεταφέρει πλήθος στερεοτύπων και, στη μεταμοντέρνα εποχή μας μπορεί να κατηγορηθεί για ρατσισμό, ο οποίος και προκύπτει απ' αυτά τα στερεότυπα. Πρόλα αυτά, από πολλούς θεωρείται ταμπού να τεθούν θέματα προερχόμενα από τη σοφία του λαού.
Πώς θα φαινόταν άραγε εάν, αντλώντας από την ίδια παράδοση, αντί για την καρακάξα της κοινωνίας των πουλιών βάζαμε στη θέση της κλέφτες Τσιγγάνους, τσιγκούνηδες Εβραίους, χαζούς μαύρους, κουτούς Πόντιους, πονηρούς Αλβανούς και άλλους πολλούς διαφορετικούς; Αυτά επιδιώκει να προλάβει ο Κώστας Μάγος με την ιστορία που έγραψε.

Άρθρο της Μαρίζας Ντεκάστρο στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ( τεύχος 499 Σεπτεμβρίου 2009)με τίτλο "Ο φόβος για τον ξένο"