Πέτρος Πικρός: ένα αφιέρωμα (μέρος β΄)

Ο Άλκης Τροπαιάτης στο άρθρο του "Ο Πέτρος Πικρός και οι Πικραμένοι" γράφει:

"Μα αρκεί να διαβάσει κανείς τα βιβλία του, απ' το 'Τουμπεκί' ως τον "Πιτσιρίκο", για να καταλάβει ότι αυτή του η προτίμηση πήγασε βαθιά μεσ' απ' τη γεμάτη απέραντη ανθρωπιά ψυχή του. Ότι είχε προηγούμενα σκύψει πάνω απ' τον πόνο και τη δυστυχία των πιο πονεμένων και δυστυχισμένων ανθρώπων , αυτών που το κοινωνικό σύστημα τους παραπέταξε σαν σκουπίδια και τους κατάντησε "χαμένα κορμιά", τους απόκληρους της ζωής , που δεν έχουνε στον ήλιο μοίρα. Πήγε κοντά τους κι ένιωσε κατάβαθα το μεγάλο τους πόνο, γεύτηκε την απέραντη πίκρα τους, την πέρα από κάθε ελπίδα και είδε πως η συνείδησή του δεν τον συγχωρούσε να τους αγνοεί, να στέκεται μακριά τους, κάνοντας λόγο μόνο για χορτάτους αστούς , πως έπρεπε να γίνει ένα μαζί τους και ν'αγωνιστεί , με τα γραπτά του, να κάνει γνωστή την απέραντη δυστυχία τους και να φέρει στην επιφάνεια τη ζωή και τα προβλήματά τους, μήπως και ξυπνήσει τη ναρκωμένη κοινωνική συνείδηση , μήπως και αναγκάσει το καπιταλιστικό κατεστημένο να ενδιαφερθεί γι' αυτούς.
Φορτώθηκε τα προβλήματά τους κι έκαμε δική του υπόθεση την πίκρα τους από την κοινωνική αδικία. Έγινε ο ίδιος η έκφραση αυτής της πίκρας , έγινε Πικρός. Ακούγοντάς τον , διαβάζοντάς τον, δεν έχεις πια μπροστά σου τον καλοβολεμένο και χαρούμενο αστό, αλλά τον γεμάτο πίκρα απόκληρο της κοινωνίας. Γι' αυτό πια γράφει , γι' αυτόν αγωνίζεται. Τον φέρνει μπρος στα μάτια της φαντασίας μας απελπισμένο, εξαθλιωμένο, χυδαίο υβριστή του κατεστημένου, με στραπατσαρισμένη συνείδηση, έτοιμο να φτάσει ακόμα κι ως το έγκλημα , μα τελικά τον μόνο ανυπαίτιο για τις πράξεις και τον τρόπο ζωής του .
Με το ίδιο πνεύμα κατανήσης κι αγάπης είδε ο Π.Π. και τα παιδιά. Όχι τα αναθρεμμένα μέσα σε πολυτελή διαμερίσματα και βίλες. Εσκυψε πάνω στα παιδιά των πικραμένων, των μεγάλων απόκληρων της ζωής. Είδε σ' αυτά τους αυριανούς προγραμμένους της αστικής κοινωνίας, τους καταδικασμένους αναότια σε ισόβια δυστυχία και ταπείνωση. Λουστράκος στην Αθήνα είναι ο "Πιτσιρίκος", φτωχόπιδα της γειτονιάς οι ήρωες του "Από τον κόσμο που φεύγει στον κόσμο που έρχεται", εργατόπαιδα του "Πετάει-πετάει ο άνθρωπος". Κι όλα με αγάπη για τα γράμματα και γεμάτα αισθήματα και όνειρα για το μέλλον.
Μετά τον Κώστα Θεοτόκη , το Δημοσθένη Βουτυρά, τον Κώστα Παρορίτη ο Πέτρος Πικρός στάθηκε ο βασικός εκπρόσωπος του κοινωνικού μυθιστορήματος στη χώρα μας. Ίσως μες στο έργο του να βρίσκει κανείς απηχήσεις από τα έργα του Ζολά ή του Γκόργκι ή , ακόμα, κάτι απ' τις σελίδες του Όλιβερ Τουίστ του Ντίκενς , αλλά κανείς επίσης δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι οι ήρωές του είναι αποβράσματα τησ ελληνικής κοινωνίας , ότι η όλη ατμόσφαιρα των έργων του είναι αυτή της Αθήνας του μεσοπολέμου (γύρω στα 1922), 'οτι έχουν όλα τους την προσωπική του σφραγίδα , που είναι ένας συνδυασμός ρεαλισμού και άδολης επαναστατικότητας.

Από τον Οκτώβρη του 1921 άρχισε να κυκλοφορεί στην Αθήνα το λογοτεχνικό παιδικό περιοδικό "ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΑΡΑ"του Α. Ι. Ράλλη, στο πρώτο τεύχος του οποίου βρίσκουμε κι ένα αφήγημα του Π.Π. με τίτλο "η γάτα". Σ' αυτό πρωτοφαίνεται η διαφορετική αντίληψη του νέου λογοτέχνη για την κατάκτηση της γνώσης. Ο Π.Π. την ήθελε "χαρούμενη" τη γνώση, γι' υτό και στο πρώτο του αυτό αφήγημα βλέπουμε να δίνονται οι φυσιογνωστικές πληροφορίες μεσ' από μιαν εύθυμη ιστοριούλα με ζωντανό και χαρούμενο διάλογο. Αυτά τα πρώτα σχεδιάσματα προετοίμασαν το παιδικό μυθιστόρημα "Ο ΠΙΤΣΙΡΙΚΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΕΑ ΤΟΥ".
Για ναπροετοιμάσει το παιδικό κοινό του γι' αυτό του το έργο στέλνει στο περιοδικό "Παιδική Χαρά" την παρακάτω επιστολή που δημοσιεύτηκε στα τεύχη 23 και 24 (20-9-1922 και 5-10-1922) και με την οποία χαράζει την τομή ανάμεσα στο παραδοσιακό ηθογραφικό και αστικό μυθιστόρημα και στο νέο που προσπάθησε να εγκαινιάσει στη χώρα μας:


"Φίλτατε κύριε Α. Ράλλη,

Είμαι όλο χαρά τ' αυγουστιάτικο αυτό δειλινό, που αποτελείωσα το ρομαντζάκι εκείνο που σας έλεγα "Ο Πιτσιρίκος και η παρέα του''. Είπα ρομαντζάκι, μυθιστόρημα θα'λεγε ένας άλλος , εσείς όπως θ'ελετε πέστε το κι όπως σας αρέσει αναγγείλετε την μπλεγμένη αυτή ιστορία , που ξεπερνά και στην πλοκή και στη φόρμα μα και στο φόντο ακόμα τα όρια του διηγήματος ή της νουβέλας.
Μα ένα πράμα θα σας παρακαλούσα . Να πείτε δηλαδή στα καλά παιδιά της "Παιδικής Χαράς " πως δεν πρόκειται μήτε για παραμύθι μήτε για θρύλο. Η ιστορία του Πιτσιρίκου είναι μια αληθινή , ζωντανή στορία, παρμένη μέσα απ' αυτή τη ζωή.
Δεν τους εφεύρηκα, δεν τους ξεφούρνισα, δεν τους δημιούργησα τους ήρωές μου. Όχι! τους βρήκα μόνο , τους ανακάλυψα μες στον ανεμοστρόβιλο της ζωής . Είναι σαν να τους άρπαξα απ' τα μαλλιά, σαν να τους τράβηξα όξω απ΄τη μεγάλη αναμπουμπούλα κι έτσι, ζωντανούς και σπαρταριστούς ακόμα , τους παρουσιάζω στ' αγαπημένα μας παιδιά, φωνάζοντας: "Παιδιά! Ελάτε να τους δείτε! Ελάτε! Ελάτε όλοι μαζί ν'ακούσετε τον Πιτσιρίκο μου! Ελάτε να χαρούμε με τις χαρές του και να συμπονέσουμε στα βάσανά του. Ελάτε μαζί του να ταξιδέψουμε στις μυθικές τις χώρες, τις ηλιοπεριχυμένες από τη μια, τις ανεμοδαρμένες από την άλλη, να πάμε στις όμορφες πολιτείες , στα ψηλά βουνά και στις πλατιές θάλασσες. Ελάτε να μεθύσουμε όλοι μαζί μπρος στους αφάνταστους ορίζοντες του Μυστηρίου, που ολοένα και απλώνονται, ολοένα και συμμαζεύουνε τα γνέφια τους μπρος στο άπλετο, το αστραφτερό φως που χύνει ο Ήλιος της Επιστήμης.
Να, θα σας πει ο Πιτσιρίκος μου, όπως μου τα' πε κι εμένα , το πώς είδε τη ζωή μέσα στη φαντασία του, μες στα όνειρά του, και πώς την είδε ύστερα στην πραγματικότητα. Έχουνε γούστο οι κουβέντες του Πιτσιρίκου. Ίσως όπως έκαμε κι εμένα , έτσι θα σας κάμει κι εσάς ν' ανατριχιάσετε με τις παράξενές του περιπέτειες. Ίσως να σας κάμει να διασκεδάσετε και να γελάσετε μαζί του, βλέποντας με πόσο άπειρη αφέλεια αντιμετώπιζε κάθε δυσκολία της άχαρης , στην αρχή , ζωής του.
Ίσως-ίσως κιόλας, γιατί μπορεί κι αυτό να συμβεί, ίσως κάτι να σας μάθει, κάτι το καινούριο, τ' όμορφο, τ' αληθινό. Ναι , πάω να την πω τη λέξη, μα αποτραβιέμαι. Φοβάμαι μην την πάρετε ανάποδα... Ίσως-ίσως , είπα, κάτι να σας διδάξει ο Πιτσιρίκος μου. Μη, για το Θεό!... μην κατσουφιάζετε, παιδιά μου! Ο Πιτσιρίκος μου δε διδάσκει σαν κι εκείνους που ξέρετε... Καταλάβατε , ε; Όχι, όχι έτσι. Πολύ αλλιώτικα. Ο Πιτσιρίκος μου λέει, αφηγείται έτσι, για να περάσει η ώρα, για να διασκεδάσει ο ίδιος , για να γελάσει η παρέα. Κι αν έτσι, με τα γέλια και την ευθυμία, βγει κάτι παραπάνω μεσ' απ' τις κουβέντες του, τόσο το καλύτερο για κείνον που του αρέσει να μ α θ α ί ν ε ι δ ι α σ κ ε δ ά ζο ν τ α ς και να δ ι α σ κ ε δ ά ζ ε ι μ α θ α ί ν ο ν τ α ς . Αχ, και να το'καναν αυτό, χρόνια τώρα, εκείνοι που ξέρετε!...
Όμως ένα πράμα , παιδιά. Μη τυχόν και φανείτε ακατάδεχτοι στην αρχή και ξαφνιαστείτε, γιατί, να πούμε , τα ρούχα του Πιτσιρίκου μου είναι παλιά και μπαλωμένα , γιατί είναι τρύπια τα παπούτσια του και γιατί έχει κρεμασμένο στον ώμο του ένα κασελάκι λούστρου. Όχι , παιδιά, δεν ήταν για να γίνει λούστρος ο γιόκας μου. Έτσι τα 'φερε η ζωή. Μην κρίνετε ποτέ τον άνθρωπο απ' το επάγγελμά του , έτσι όπως είναι σήμερα η κοινωνία. Το επάγγελμα στην εποχή μας είναι ένα μέσο για τη ζήση του ανθρώπου. Να , μια και το 'φερε η κουβέντα , ας πούμε για τους μαθητάδες που διάλεξε ο Μάρτυρας του Γολγοθά. Ήταν , λέει , ψαράδες! Ένας μεγάλος, τετραπέρατος σοφός , ο Βαρούχ Σπινόζα, πουλούσε, λέει, ματογυάλια στο δρόμο. Ο πιο τρανός απ' όλους τους σημερινούς τεχνίτες και λογογράφους, ο ξακουσμένος Μάξιμος Γκόργκι, χρόνια ολάκερα ήταν αλήτης. Κι άλλοι κι άλλοι... Ε, λοιπόν! Δεν ήταν μόνο ψαράδες ο Πέτρος κι η παρέα του, ήταν και διαλαλητές μιας καινούριας θεωρίας , ήταν οι καταλυτές και οι γκρεμιστές ολόκληρης μιας σάπιας κοινωνίας , που, για να βγάλουν το ψωμί τους , έτυχε να κάνουν τον ψαρά. Ο Σπινόζα δεν ήταν ο μικροπωλητής που έτυχε να κάνει και το φιλόσοφο, όχι , ήταν ο φιλόσοφος που για τη ζήση του έτυχε να κάνει το μικροπωλητή. Τα ίδια κι ο Γκόργκι, τα ίδια και τόσοι άλλοι κι ο Πιτσιρίκος κι η παρέα του , γιατί κι αυτός έχει μέσα του εκείνο το "κάτι" , το ψυχόρμητο, που κάνει τον παρατηρητή, τον επιστήμονα , τον ξεχωριστό, τον ανώτερο άνθρωπο.
Λίγη υπομονή και θα τονε δείτε πού θα φτάσει μια μέρα. Γι' αυτό κι αν καμιά φορά που έρχεται να σας κουβεντιάσει, τύχει και σας καλησπερίσει, μη φοβάστε να του σφίξετε το χέρι. Μπα, όχι, δε λερώνεται κανείς από τέτοια χέρια , που φέρνουν τα σημάδια της δουλειάς .
.....................
Μπρος λοιπόν, ελάτε, μαζωχτείτε, παιδιά! Αρχή του παραμυθιού, καλησπέρα σας! Α, όχι. Ξέχασα, δεν πρόκειται για παραμύθι, το είπαμε. Μήτε δράκους έχουμε και στοιχειά και τελώνια μήτε βασιλόπουλα... Τι; Λέτε να μας κατηγορήσει κανείς γι' αυτό; Μπα, δε βαριέστε! Δεν τ' αφήνουμε , λέωγω , παιδιά, αυτά τ'ανούσια , τα ξεθωριασμένα και τα χιλιοειπωμένα πράματα; Τι να πούμε για στοιχειά και για διαβόλους; Ποιος πιστεύει πια σ' αυτά σήμερα ; Ψέματα; Τι να μιλήσουμε πάλι για βασιλοπούλες και μαχαιροβγαλσίματα; Καλέ , μας τα 'παν κι άλλοι αυτά. Καλά δε λέω, ε, παιδιά; Επιτρέπεται πια σήμερα, που η ζωή τραντάζει τριγύρω μας, επιτρέπεται πια να καταπιανόμαστε με τα κούφια λόγια, που δεν τα πιστεύει μήτε και μια μπεμπέκα; Νέοι εμείς, θα τραβήξουμε μπροστά! Και στην αντίληψη της ζωής και στην Τέχνη, παντού μπροστά! Εκεί είναι η θέση μας. Γιατί είμαστε η νέα γενιά, γιατί είμαστε το αύριο, εμείς καταλυτές και γκρεμιστές, μα και δημιουργοί και πλάστες εμείς. Εμείς οι νέοι!..
Παιδιά, ξεχάστηκα! Ανακατεύτηκα μαζί σας και ξεχάστηκα... Είπα εμείς..., ίσως και να λάθεψα, εσείς ήθελα να πω..., ναι, ναι, εσείς , γιατί εμείς λίγο ακόμα κι ό,τι είχαμε να πούμε το είπαμε, ό,τι είχαμε να κάνουμε το κάναμε.
Τώρα σειρά σας... Ελάτε, ελάτε εσείς οι δυνατοί και οι άρτιοι, ελάτε, αμερόληπτοι κι αδέκαστοι κριτές, ελάτε να κρίνετε ποιοι σας είπαν τον καλό το λόγο και ποιοι πολέμησαν να στραγγίξουνε την καρδιά σας και να στερέψουν το μυαλό σας... Ελάτε να δημιουργήσετε καλύτερα από κείνους που θα κρίνετ πως έκαμαν το καλό , ελάτε να ξεριζώσετε αλύπητα τον πονηρό το σπόρο. Κι ας είναι ατσαλένια τα νεύρα σας κι ας γίνει σιδερένια η γροθιά σας...(εδώ ο Πικρός επισημαίνει την ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων, των δημιουργών, των συγγραφέων παιδ.λογοτεχνίας απέναντι στη νέα γενιά, που πάνε να διαπλάσουν με το έργο τους.)

Να, αυτά, φίλτατε κύριε Ράλλη, θα 'λεγα στ' αγαπημένα μας παιδιά της "Παιδικής Χαράς", παρουσιάζοντάς τους το χαϊδεμένο μου μικρό τον Πιτσιρίκο, μαζί με την παρέα του.
Πάρτε λοιπόν τον κόπο, σας παρακαλώ, να τους τα πείτε εσείς, ίσως-ίσως με πιο καλά λόγια , σαν πιο πεπειραμένος που είστε. Μην ξεχνάτε να τους πείτε κιόλας και πως λαχταρώ να'ρθω στην Αθήνα, να τους ρωτήσω ο ίδιος να μου πουν πώς τονε βρήκανε τον Πιτσιρίκο μου. Είναι η μόνη κριτική, όπου έχω απεριόριστη εμπιστοσύνη και που , φυσικά, μ' ενδιαφέρει.
Σας σφίγγω το χέρι
ΠΕΤΡΟΣ ΠΙΚΡΟΣ
Αίγινα, Αλωνάρης μήνας του 1922"

Ο Χ. Σακελλαρίου γράφει πως, " εκτός από ένα αφήγημα του Α. Ραγκαβή ("Γλουμιμάουθ") , τα πεζογραφήματα που είδαν το φως της δημοσιότητας ανάμεσα στα 1880-1936 όταν δεν είχαν για σκοπό τον εθνικό φρονηματισμό, είχαν για ήρωες παιδιά της μεσαίας , κυρίως, αστικής - ή και ανώτερης - τάξης (όπως "Ο Τρελαντώνης" κι " Ο Μάγκας" της Π.Δέλτα) και καμιά φορά χωριατόπουλα, κάτω πάντα απ' το πρίσμα της γραφικότητας . Η προσφορά του Πικρού βρίσκεται στο ότι είδε το παιδί σαν ένα ανύποπτο θύμα της κοινωνικής αδικίας . Το θέλησε συνειδητοποιημένο αγωνιστή, στο πλευρό των μεγάλων, για βελτίωση των όρων της ζωής , για αλλαγή του συστήματος εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, και πάσχισε να του εμπνεύσει την αγάπη για την εργασία και τη μόρφωση και την αισιοδοξία για ένα καλύτερο μέλλον. Δυστυχώς, η δικτατορία του Μεταξά και οι κατοπινές συνθήκες που δημιουργήθηκαν στη χώρα μας δεν επέτρεψαν το παράδειγμά του να έχει συνέχεια. Έκαμαν δε να σβήσει σχεδόν εντελώς από τη μνήμη των κατοπινών η σχετική προσφορά του, με αποτέλεσμα πολλοί από τους σύγχρονούς μας να τον αγνοούν ή απλώς να τον έχουν ακουστά. Αυτό αδικεί και τον Π.Πικρό αλλά στερεί και μας τους κατοπινούς από την ευκαρία να γνωρίσουμε ένα 'εργο που τόσο στην κοινωνική όσο και στην καθαρά λογοτεχνική του διάσταση είναι από τα καλύτερα που έχει να παρουσιάσει η νεότερη Παιδική Λογοτεχνία και ίσως και η Παγκόσμια".

Πηγή: Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας1986 Αφιέρωμα στον Πέτρο Πικρό. Καστανιώτης.


Ο ΠΙΤΣΙΡΙΚΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΕΑ ΤΟΥ

Δείτε επίσης για τον Πέτρο Πικρό και το έργο του εδώ και εδώ και εδώ